Trüf Mantarlarının Bitkilerle İlişkisi Nedir?
Mikoriza
Trüf mantarları temel olarak çalılar ve ağaçlarla “ektomikoriza” olarak isimlendirilen simbiyotik bir yaşam formuna sahiptirler. Mikoriza kelime olarak “mantar-kök (mykes: fungus, rhiza: kök) anlamındadır ve bitki kökleri ile mantarlar arasındaki simbiyotik ilişkiyi tanımlamaktadır.
Mikoriza ekosistemlerin temel bileşenlerinden birisidir ve bitki beslenmesinde oldukça önemli bir rolü vardır. Bu simbiyotik ilişkide mantarlar bitkilerin kök sistemlerinin yüzey alanını genişletmektedir. Başka bir ifade ile mantarların hifleri mikoriza vasıtasıyla bitki kökleriyle temas halindedir ve köklerin ulaşamayacağı daha geniş alana yayılarak çevredeki su ve mineral maddelerin emilimini sağlamakta ve bu maddeleri bitkiler vermektedir. Bu sistem sayesinde bitkilerin kök sistemleri genişlemektedir. Bitkiler ise mantarlara su ve mineral maddelerin karşılığında fotosentezden elde ettikleri şekerlerden vermektedir.
Çeşitli mikoriza tipleri vardır fakat trüflerin neredeyse tamamı “ektomikoriza” oluşturmaktadır. Ektomikorizal yapıda, mantar miselleri kök çevresini sararak “manto” olarak isimlendirilen bir yapı oluşturmaktadır. Daha basit bir tabirle mantarlar sanki bir eldiven gibi köklerin etrafını sarmaktadır. Manto tabakasının iç kısmında “Hartig net” olarak isimlendirilen bir ağ tabakası ile mantar miselleri kök hücreleri arasında madde alışverişini sağlayan yapıları oluşturmaktadır.
Le Tacon vd. (2013) tarafından yapılan ve trüflerin gelişiminde kullandığı karbonun kaynağının belirlenmesinin amaçlandığı bir araştırmada konukçu bitkilerin çevresi tamamen kapatılarak sadece karbon-13 (13C) izotopları verilmiş ve bitkilerin bu karbonu kullanarak fotosentez yapması sağlanmıştır. Araştırma sonucunda mikoriza ve trüfler toplanarak dokularındaki karbon-13 varlığı tespit edilmiştir. Buna göre, trüflerin karbon kaynaklarının tamamının konukçu bitkilerden geldiği, ilk olarak fotosentez ürünü şekerlerin mikorizada depolanarak trüflerin gelişimini sağladığı belirlenmiştir. Bu durumda trüfler tamamen ektomikorizal partnerlerine bağlı olduğu ve hayat döngülerinde diğer organik karbon kaynaklarını kullanamadığı belirlenmiştir.
Tuber cinsinin mikorizal partnerleri
Trüf mantarlarının tanımlanmasında ve yetiştiriciliğinde mikorizal partnerler önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle Tuber cinsi mantarlar meşeler, çamlar, fındık, kestane, ıhlamur ve laden gibi bitkilerle mikorizal ortaklık kurmaktadırlar. Bu nedenle, trüf mantarı yetiştiriciliğinde aşılı fidanlardan bahsedildiğinde doğal yöntemlerde oluşan mikorizal yapıların özel seralarda insan eliyle oluşturulması söz konusudur. Trüf mantarı yetiştiriciliğinde bahçe kurulumunda ektomikorizal yapıları oluşturulmuş (ve sertifikalandırılmış) fidanlar kullanılarak bahçeler kurulmaktadır. Trüf mantaları doğal olarak çeşitli bitkilerle mikoriza oluşturabilmesine rağmen bahçe kurulumunda temel olarak meşeler ve fındıklar kullanılmaktadır. Çünkü bu bitkiler trüf mantarlarının gelişimini uzun yıllar boyunca desteklemektedir. Özellikle, meşeler kuraklığa dayanıklı olmaları, yan köklerin çevreye daha iyi yayılması ve görece bitkilerin bakımlarının daha kolay olması nedeniyle tercih edilmektedir.
Trüf mantarlarının konukçu bitkilerle olan ilişkisinden dolayı trüf mantarı yetiştiriciliği klasik tarımsal veya ormancılık uygulamalarından fazlası olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle, trüf mantarı yetiştiriciliği “tarımsal ormancılık” faaliyetleri olarak nitelendirilebilir. Trüf mantarı yetiştiriciliğinde mikorizal partner kadar konukçu bitkilerin de yetişme gereksinimlerinin anlaşılması önemlidir. Nitekim, daha önce belirtildiği üzere trüf mantarlarının gelişebilmesi için tamamen konukçu bitkiden gelen şekerlere ihtiyaç duymaktadır. Bu nedenle, trüf mantarı yetiştiricilerinin diktikleri ağaçların sağlığı ve araziye uyum sağlaması oldukça önemlidir.
Kaynakça
Hall I, Brown GT, Zambonelli A. 2007. Taming the Truffle. The History, Lore, and Science of the Ultimate Mushroom. Timber Press, Portland, Oregon.
Le Tacon F, Zeller B, Plain C, Hossann C, Bréchet C, Robin C. 2013. Carbon transfer from the host to Tuber melanosporum mycorrhizas and ascocarps followed using a 13C pulse-labeling technique. Plos One, 8(5): e64626.
Reyna S. 2012. Truficultura, Fundementos y Téchnicas. Ediciones Mundi-Prensa, Madrid.
