Mikoloji Terimler Sözlüğü
Bir bilim dalı olarak her geçen gün yeni araştırmalarla gelişen Mikoloji bilimi “Mycos” ve “logos” kelimelerinin birleşmesinden oluşmaktadır ve en kısa tabirle “Mantar Bilimi” olarak açıklanabilmektedir. Özellikle son yıllarda mantarlara karşı artan ilgiyle birlikte Mikolojiye olan ilgide artmaktadır. Her bilim dalında olduğu gibi mikoloji biliminde de birçok teknik terim bulunmaktadır ve bu bilim dalının inceliklerini anlayabilmek için bazı teknik terimlerin bilinmesinde yarar vardır. Bu nedenle, mikoloji biliminde en çok kullanılan bazı teknik terimler en basit anlamlarıyla birlikte sunulacaktır.
Özellikle İngilizce literatürde yapılacak olan okumaların daha anlaşılabilir olması için terimlerin Türkçe ifadelerinin yanında parantez içinde İngilizce yazılışı da verilmiştir. Gün geçtikçe bu sözlüğün içeriği güncellenerek artırılarak siz değerli okuyuculara sunulacaktır.
Askokarp (Ascocarp): Ascomycota sınıfındaki mantarların fruktifikasyon organını verilen isimdir. Yani askus oluşturan mantarların fruktifikasyon organıdır.
Askospor (Ascospore): Ascomycota sınıfındaki mantarların geliştirdiği sporlardır. Askosporlar “askus” olarak bilinen bir kese içinde gelişmektedir ve isimleri sporların oluştuğu bu keselere verilen isimden gelmektedir.
Askus (Ascus): Ascomycota sınıfındaki mantarların sporlarını oluşturduğu keseye verilen isimdir. Askus içinde “serbest hücre oluşumu” ile farklı genetik yapıdaki nükleusların karyogami ve mayoz geçirmesi sonrasında sporlar oluşmaktadır. Askus yapıları genel olarak farklı şekillerde olabilmektedir. Fakat temel olarak sporların oluşması ve olgunlaşma sürecinin geçtiği bir kese olarak düşünülebilir. Gerçek trüf olarak bilinen Tuber cinsi mantarlar askosporlu mantarlardır (bkz. Trüf nedir?)
Basidiokarp (Basidiocarp): Basidiomycota sınıfındaki mantarların fruktifikasyon organını verilen isimdir. Yani basidium oluşturan mantarların fruktifikasyon organıdır. Örneğin, marketten satın aldığımız kültür mantarlarının basidium üreten basidiokarp yapısını satın almış oluyoruz.
Basidiospor: Basidiomycota sınıfındaki mantarların ürettiği sporlardır. Mayoz ve kargoyami sonrasında basidium üzerinde gelişen bir veya iki haploid nükleus içeren üreme hücreleridir.
Basidium: Basidiomycota sınıfındaki mantarların spor üreten yapılarına verilen isimdir. Basidiumlar mantarın türüne göre farklı şekillerde olabilmektedir. Fakat temel olarak farklı nükleusların karyogami ve mayoz bölünmeler sonrasında sporları oluşturan yapılardır. En yaygın olarak çomak şeklindeki bir doku üzerinde “sterigma” olarak isimlendirilen küçük çıkıntılar üzerinde sporların gelişmesiyle oluşan yapıdadır. Genellikle 4 spor üretmesine rağmen mantarın türüne göre 1, 2 veya 3 sporlu olabilmektedir.
Fruktifikasyon organı (fruiting body): Funguslarda spor üreten yapılara verilen genel isimdir. Doğada mantarlar gözlemlendiğinde gördüğümüz farklı şekil, büyüklük ve renklerdeki yapılar temel olarak mantarların fruktifikasyon organlarıdır. Örneğin, bir marketten satın aldığımız ve “kültür mantarı” olarak bilinen Agaricus bisporus’un fruktifikasyon organıdır. Bu mantarları incelediğimizde şapka yapısının alt kısmında spor üreten “hymenium” yapısını görmekteyiz. Yine, trüfleri düşündüğümüzde toprağın altından çıkarttığımız yapılar gerçekte trüflerin fruktifikasyon organıdır. Kültür mantarından farklı olarak sporlarını kapalı bir doku içinde geliştirmektedir (bkz. Trüf nedir?).
Gleba: Trüflerin hymenium yapısıdır (bkz. Trüf nedir?).
Habitat: Bir canlının geliştiği doğal ortamına verilen isimdir.
Hif (Hypha, ç. Hyphae): Mantarların silindir şeklindeki vejetatif yapısıdır.
Hyaline: Şeffaf veya neredeyse şeffaf dokulardır. Mikolojide genellikle renksiz anlamında kullanılır.
Hymenium: Fruktifikasyon organlarının spor üreten dokularıdır. Şapkalı mantarlarda sporların geliştiği lamel yapısı hymenium yapısıdır. Benzer şekilde trüflerdeki gleba yapısı hymeniumu ifade etmektedir.
Lamel (Lamella, ç. Lamellae): Şapkalı mantarların hymenium tabakası. Genellikle şapka altındaki spor üreten alan.
Mikoriza (Mycorrhiza, ç. Mycorrhizae): Mantarlar ve bitkilerin kökleri arasında oluşan simbiyotik yaşam birlikteliğine mikoriza denilmektedir. Temel olarak mikorizada, mantarlar bitkilere su ve mineralleri temin ederken, bitkiler ise fotosentez sonucunda ürettikleri organik maddeleri mantarlara sağlamaktadır. Günümüzde tanımlanan birden fazla mikoriza tipi vardır. Trüfler ektomikoriza oluşturmaktadır. Bu mikoriza tipinde mantar miselleri kök çevresinde bir manto tabakası oluşturmaktadır ve bu yapı nedeniyle ektomikoriza adını almaktadır (bkz. Trüf Mantarlarının Bitkilerle İlişkisi Nedir?)
Misel (Mycelium): Mantarların hiflerinin bir araya gelerek oluşturduğu yapıya verilen isimdir.
Mutualism: Farklı organizmalar arasındaki karşılıklı olarak her bir partner için fayda sağlayan yaşam biçimidir. Trüfler ile konukçu bitkiler arasındaki ilişki mutualistik bir ilişkidir. Konukçu bitkiler trüflere şeker sağlarken, trüfler konukçu bitkiye su ve mineralleri sağlamaktadır.
Septa: Silindir iplikçikler halindeki hifleri enine bölen bölmelerdir.
Simbiyoz (Symbiosis): Genel olarak mutualism ile eşanlamlı olarak kullanılan bu ifade canlılar arasındaki karşılıklı fayda sağlanılan yaşam biçimini ifade etmektedir. Fakat simbiyoz ifadesi bazı kaynaklarda yaşam biçimlerinin tamamına verilen isim olarak karşımıza çıkabilmektedir.
Spor (Spore): Mantar, bakteri ve tohumsuz bitkilerin üreme hücrelerine verilen genel isimdir.
Sporokarp (Sporocarp): Fruktifikasyon organına verilen bir diğer isimdir. Spor oluşturan yapı anlamında kullanılmaktadır.
Tüy (Hair): Mantarların dış kısmını kaplayan doku üzerindeki (epicutilar) tüylere verilen isimdir. Genellikle bir lens ile görülebilmektedir. Fakat, sistidia, pseudoparahhysis veya seta gibi elementlerin holomologu değildir.
Yüzük (Annulus): Şapkalı mantarların saplarının yüzeyindeki yüzük benzeri yapıya verilen isimdir. Şapkalı mantarların gelişimi sürecinde lamellerin üzerini kaplayan “partial veil” olarak bilinen dokunun basidiokarp yapısının gelişmesi sonrasında sap yüzeyinde kalan doku parçasıdır.