Trüf üretimi uzun vadeli bir yatırımdır ve başarının temelini doğru trüf mikorizalı fidan seçimi oluşturur. Saha uygun olsa da, bakım mükemmel yapılsa da yanlış fidan dikildiğinde 6–10 yıllık emek tamamen boşa gidebilir (Bkz. Trüf Aşılı Fidanların Sertifikasyonu). Bu nedenle yeni başlayanların yaptığı en kritik hata her zaman aynıdır: fidan kalitesini hafife almak.
Trüf üretiminde fidan kalitesi neden bu kadar önemli?
Trüf mantarları ektomikorizal mantar türleridir (Bkz. Trüf Mantarlarının Bitkilerle İlişkisi Nedir?). Yani trüfler gelişebilmek için tamamen birlikte simbiyotik ilişki kurduğu bitkiye bağımlıdır (Le Tacon vd. 2013). Bu nedenle hem bitkisel partnerin sağlık durumu hem de trüf mikorizasının yoğunluğu üretim başarısının belirleyicisidir.
Trüf mikorizalı fidanları değerlendirirken hem bitkisel partner hem de fungal partner penceresinden değerlendirmemiz gerekmektedir. Bitkisel partnerin sağlıklı olması, herhangi bir hastalık etmeni taşımaması ve kök gelişiminin güçlü olması oldukça önemlidir. Böyle güçlü fidanlar araziye dikildiğinde hayatta kalma olasılıkları yüksektir ve özellikle bahçe kurulumunu takip eden yıllarda kök gelişimiyle birlikte trüf mikorizasını daha güçlü desteklemektedir (Oliach vd. 2020).
Fidanları fungal partner açısından değerlendirirsek, özellikle hangi trüf mantarı türünü üretmek istediğimizi iyi bilmemiz gerekmektedir. Yani yazlık trüf üretmek istiyorsak hedef mantar ile rekabet edebilecek diğer trüf türlerinin mikorizasının bulunmaması gerekmektedir. Özellikle T. brumale gibi istilacı ve ekonomik değere sahip olmayan türlerin bulunması üretim başarısını tamamen gölge düşürecek, para ve zaman kaybına neden olacaktır. Bu nedenle üretilmek istenilen trüf türünün yoğun mikorizasına sahip güçlü fidanları temin etmemiz gerekmektedir.
Doğru fidanın özellikleri:
- – Güçlü kök yapısı ve sağlıklı bitki gelişimi
- – Hastalık belirtisi bulunmaması
- – Hedef trüf türünde yoğun mikorizaya sahip olması
- – Rekabetçi veya istilacı trüf türleri (özellikle Tuber brumale) içermemesi
Kısacası: Doğru fidan = sağlıklı ağaç + doğru trüf mikorizası.
Tuber brumale kontaminasyonu neden büyük bir risk?
Yeni başlayanların bilmediği kritik gerçeklerden biri şudur:
T. brumale ile kontamine olmuş bir fidan, ilk yıllarda kış trüfü (Tuber melanosporum) verebilir; ancak daha sonra tüm üretimi durdurur ve yalnızca değersiz T. brumale üretir.
Bu Avrupa’da sık görülen bir başarısızlık senaryosudur ve yılların boşa gitmesine neden olur. Fakat unutulmamalıdır ki, T. brumale kontaminasyonu kötü fidanlara verilebilecek sadece küçük bir örnektir.
Trüf mikorizalı fidan alırken yapılan en yaygın hatalar
1) Sertifikasız trüf fidanı satın almak
“Trüf fidanı” etiketi hiçbir şey ifade etmez.
Mikorizanın yoğunluğunu bağımsız ve uzman bir sertifikasyon doğrulamalıdır. Bağımsız kuruluşlar, objektif olarak fidanları değerlendirerek fidanların mikorizal yoğunluğunu, kontamine olup olmadığını ve fidan sağlığını garanti altına almaktadır.
2) Sertifikasyonun uzman olmayan kişilerce yapılması
Trüf mantarı sertifikasyonu konusunda yetkinliğe sahip olmayan kişiler tarafından kontrol edilen fidanlarda kolayca hatalar yapılabilmektedir. Çünkü bazı trüf mikorizaları morfolojik olarak birbirine benzemektedir ve deneyimsiz birisi tarafından kolayca karıştırılarak başka trüf mikorizaları tarafından kontamine olmuş fidanlar temiz olarak değerlendirilebilir. Nitekim, sertifikasyon uzmanı bu alanda oldukça deneyimli olsa bile, bazı durumlarda moleküler analizlerle kontaminantların varlığının doğrulanması gerekmektedir.
3) Fidanın dış görünüşüne göre seçim yapmak
Fidanın boyu, yaprağı, gövdesi sizi yanıltmasın.
Trüf üretiminde belirleyici olan tek şey: köklerdeki mikoriza kalitesi.
Bu nedenle, yeni üreticilerin mutlaka sertifika ve mikorizal analiz raporu istemesi gerekmektedir. Ayrıca, bu analizin kim tarafından yapıldığını öğrenmelidir.
Trüf bahçesi kurulumunda “sıfır noktası”: Doğru fidan
Başarılı bir trüf bahçesi için doğru başlangıç şarttır. Yanlış mikorizalı bir fidanla başlamak, daha ilk durakta yanlış trene binmeye benzer. Bu nedenle, fidanları seçerken oldukça dikkatli olmak gerekmektedir. Tuber brumale ile kontamine olmuş bir meşe ağacı ilk yıllarda kış trüfü (T. melanosporum) üretebilmekteyken, ilerleyen yıllarda üretimi durdurup sadece T. brumale üretmektedir. Bu kulağa hoş gelmese de bazı üreticilerin karşı karşıya kaldığı acı bir gerçektir. Fidan kalitesi, trüf bahçesinin kaderini belirler. Eğer burayı sağlam kurmazsan, eğitim, bakım, sulama ne kadar iyi olursa olsun başarısızlığın temel nedeni zaten atılmış olur.
Kendinize şu soruları sorun:
- Tedarikçim gerçekten güvenilir mi?
- Sertifikasyon uzman bir ekip tarafından mı yapıldı?
- Mikorizal yapıyı gösteren somut bir analiz raporu gördüm mü?
1 hata = 6–10 yıl kayıp
Doğru fidan = başarının %50’si
Türkiye’de trüf fidanı sertifikasyonun mevcut durumu
Türkiye’de mikorizalı trüf fidanı üretimi sınırlı sayıda serada yapılmaktadır; ancak uluslararası standartlara sahip bir sertifikasyon sistemi henüz yoktur. Bu nedenle üreticilerin doğru fidan seçimi konusunda riskleri yüksektir.
İspanya’da bulunduğum araştırma enstitüsünde her yıl çok sayıda fidanın sertifikasyon sürecinde aktif görev alıyorum. İspanya’ya geldiğim günden itibaren burada üretilen trüf mikorizalı fidanların büyük bir bölümünün kontrollerini ve sertifikasyonunu yapmaktayım. Özellikle, son yılda dikilen fidanların büyük bölümü benim onayımdan geçerek sahaya dikildi.
Türkiye’de fidan seçimi, kontaminasyon şüphesi veya mikoriza değerlendirmesi konusunda desteğe ihtiyacınız olursa iletişime geçerek bilgi alabilirsiniz.
Kaynaklar:
Le Tacon, F.; Zeller, B.; Plain, C.; Hossann, C.; Bréchet, C., Robin, C. 2013. Carbon transfer from the host to Tuber melanosporum mycorrhizas and ascocarps followed using a 13C pulse-labelling technique. Plos One, 8(5), e64626.
Oliach, D.; Colinas, C.; Castaño, C.; Fischer, C.R.; Bolaño, F.; Bonet, J.A.; Oliva, J. 2020. The influence of forest surroundings on the soil fungal community of black truffle (Tuber melanosporum) plantations. For Ecol Manage, 469, 118212. https://doi.org/10.1016/j.foreco.2020.118199
